Sakaq, në tetor pritet të bëhet indeksimi i radhës për moshën e tretë. Por sa para më shumë pritet të marrin pensionistët?
Në një intervistë për gazetën “Panorama”, ekspertja e ekonomisë dhe njëkohësisht pedagogia Eriola Hoxha tregon se metoda e indeksimit së pensioneve do të ndryshohet me një fokus në përfitimin e atyre me shumë të ulëta të pensioneve.
Ajo thekson më tej se po mendohet aplikimi i një formule, që do të rezultojë në një rritje më të madhe për pensionet më të ulëta krahasuar me ato më të lartat.
Keni një koment për ndryshimet që po përgatiten për skemën e re të rritjes së pensioneve të ulëta?
Qeveria shqiptare, së bashku me Bankën Botërore dhe grupe të interesit të ndryshëm, aktualisht janë të angazhuar në bisedime lidhur me ndryshimet e propozuara në sistemin e pensioneve.
Këto ndryshime synojnë të finalizohen deri në fund të vitit dhe përfshijnë disa rregullime, si zvogëlimin e viteve të kërkuara të kontributeve për pensionet e plota dhe minimum, uljen e normave të kontributeve dhe rishikimin e indeksimit të pensioneve për të përfituar ata me pensione më të ulëta.
Propozimet përfundimtare do të bazohen në katër kritere kryesore. Pas një dekade që nga implementimi i saj, skemat e pensioneve kanë nevojë për ndryshime themelore, për shkak të zhvillimeve demografike që rezultojnë në një popullatë në moshë pune gjithnjë e më të ulët dhe një numër gjithnjë e më të madh të marrësve të pensioneve.
Qeveria, Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar po eksplorojnë disa opsione me qëllim të adresimit të mangësive që janë vënë re që nga reforma e vitit 2014 dhe sigurimin e qëndrueshmërisë financiare të gjatë të sistemit të pensioneve, ndërsa gjithashtu mbrojnë të ardhurat e pensionistëve.
Ndryshimet e propozuara pritet të konsiderojnë zvogëlimin e viteve të kërkuara të kontributeve për pensionet dhe rishikimin e metodave të indeksimit të pensioneve, duke i lidhur mundësisht rritjet e pensioneve me rritjen e mesatares së pagave.
Çfarë do të përmirësojnë reforma?
Reforma synon të forcojë edhe forma të tjera të ndihmës ekonomike për pensionistët e përshtatshëm, si rritja e pensioneve sociale në përputhje me pragjet e varfërisë dhe zhvillimin e skemave private të pensioneve për të nxitur pjesëmarrjen e profesionistëve dhe individëve të punësuar vetë.
Po ashtu, skemat e pensioneve rurale po shqyrtohen për të siguruar drejtësi në kontribute dhe avantazhe, duke marrë parasysh se një pjesë e konsiderueshme e pensionistëve të varfër jetojnë në zona rurale.
Reforma e vitit 2014 zgjati vitet e kërkuara të kontributeve dhe gradualisht e rriti moshën e pensionit.
Megjithatë, edhe pse ka pasur këto ndryshime, shumë pensionistë ende nuk plotësojnë kriteret për pensione të plota dhe të pensionuarit e rinj shpesh marrin pagesa më të ulëta për shkak të viteve më pak kontribute.
Ka pasur një rritje të ndjeshme të pagesave të pjesshme të pensioneve, tregues i një tendence rritëse të pensionistëve që marrin më pak se pensioni mesatar. Si rrjedhojë, ka nevojë për rishikimin e metodave të llogaritjes për pensionet minimale dhe sociale për të adresuar këtë çështje.
Cilat janë zgjidhjet e propozuara?
Një zgjidhje e propozuar është zvogëlimi i normës së kontributeve për sigurimet sociale, e cila aktualisht tejkalon mesataren e OCDE-së. Ky zvogëlim mund të nxisë mundësi punësimi formale, veçanërisht për të ardhurat e ulëta.
Diskutimet për këtë çështje përfshijnë shumë aktorë, por ende nuk është arritur një marrëveshje për shkak të opinioneve të ndryshme.
Disa e shohin zvogëlimin e normës së kontributeve si të nevojshëm për përmirësimin e shëndetit financiar të sistemit të pensioneve, ndërsa të tjerët e shohin si pengesë për qëndrueshmërinë financiare.
Si do të favorizohen pensionet e ulëta përmes indeksimit?
Metoda e indeksimit së pensioneve do të ndryshohet me një fokus në përfitimin e atyre më shumë të ulëta të pensioneve. Specialistët në fushë po eksplorojnë një formulë që do të rezultojë në një rritje më të madhe për pensionet më të ulëta krahasuar me ato më të lartat.
Aktualisht, indeksimi bazohet në normat e inflacionit të pensionistëve. Vitin e kaluar, pati një rritje prej 8.6% (e reflektuar nga inflacioni i pensionistëve), por në terma praktikë, rritja është shumë më e vogël për pensionet më të ulëta krahasuar me ato më të lartat.
Për shembull, një pensionist në një zonë rurale që merr 10,000 lekë në muaj pa një rritje vetëm 860 lekë në tetor 2023, ndërsa një tjetër që merr 30,000 lekë në muaj pa një rritje prej 2,560 lekë, e cila është tri herë më e lartë.
Një qasje përfshin një rritje me vlerë të fiksuar, ndërsa një opsion tjetër që po diskutohet është përputhja e përshtatjeve të pensioneve me rritjen e mesatares së pagave.
Sipas INSTAT, një pensionist konsiderohet i varfër nëse pensioni mujor është më pak se gjysma e pagës mesatare të vendit. Kjo pabarazi është zgjeruar në vitet të fundit dhe po përshpejtohet. Megjithëse pagat kanë filluar të rriten pas një dekade.
Ka sugjerime se indeksimi i pensioneve me ritmet e rritjes së pagës mesatare do të ishte më i drejtë se indeksimi me inflacionin.
Rritja e pensioneve të ulëta a do të çojë në nxitjen të rinjve për të bërë pagesa sa më shumë të kontributeve?
Në vitin 2023 ka pasur një përshpejtim të numrit të pensioneve të pleqërisë, duke shënuar rritjen më të lartë në gjashtë vitet e fundit. Rreth 590,649 individë morën pensione të pleqërisë gjatë këtij periudhe, përfaqësuar një rritje vjetore prej 3.1%. Krahasuar me vitet e mëparshme ka pasur një rritje të ndjeshme në numrin e pensionistëve, me rreth 17 mijë individë më shumë që u bashkuan sistemit pensional vitin e kaluar, një shifër që tejkalon mesataren vjetore që nga viti 2010 me 15 mijë. Çuditërisht, pavarësisht rritjes së përfituesve, nuk ka asnjë tendosje në shpenzimet buxhetore, pasi shumica e pensionistëve të rinj nuk përmbushin kriteret për pagesat e plota. Në anën tjetër, rritja e pagës minimale dhe të pagave në përgjithësi në sektorin publik dhe privat ka influencuar pozitivisht të ardhurat nga kontributet. Kontributet për sigurimet shoqërore nga entet ligjore dhe individët arritën në 121.4 miliardë lekë vitin e kaluar, një rritje prej 17.7% krahasuar me vitin 2022.
Kjo rritje e të ardhurave, së bashku me kontrollin e shpenzimeve, çoi në një zbritje të subvencionit buxhetor për skemën e sigurimeve, duke arritur në 14.6 miliardë lekë në vitin 2023, përfaqësuar vetëm 0.8% të GDP-së, nga 23 miliardë lekë në vitin 2022. Ndërsa buxheti i shtetit ka arritur të zvogëlojë ekspozimin e tij ndaj deficitit të skemës së sigurimeve, pensionistët, nga ana tjetër, po përjetojnë një zbritje të pagesave vit pas viti, ndërsa kostoja e jetesës rritet. Megjithatë, pensionet për pensionistët e rinj në vitin 2023 ishin ndjeshëm më të ulëta se pensioni mesatar. Të dhënat zyrtare nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore tregojnë se ata që u pensionuan vitin e kaluar marrën në mesatare 15,560 lekë në muaj, të paktën 15% më poshtë se pensioni mesatar kombëtar prej 18,300 lekë në muaj.
Cilat janë mënyrat për të rritur masën e pensionit?
Rritja e pensioneve është një çështje komplekse dhe kërkon një qasje të kujdesshme për të garantuar që rritja e tyre të jetë e qëndrueshme dhe e përputhur me kapacitetet financiare të shtetit. Disa mundësi për të përmirësuar sistemin pensional janë: Rritja e kontributeve: Duke rritur nivelin e kontributeve nga punonjësit, punëdhënësit dhe qeveria, mund të krijojmë më shumë fonde për të mbuluar nevojat e pensionistëve në mënyrë më të shëndetshme.
Përmirësimi i mbikëqyrjes dhe administratës: Një administratë dhe mbikëqyrje më efikase e skemës së sigurimeve shoqërore do të ndihmojë në parandalimin e abuzimeve dhe në sigurimin që kontributet të përdoren në mënyrë efikase. Rritja e moshës së pensionimit: Rritja e moshës së pensionimit mund të ndihmojë në zvogëlimin e shpenzimeve duke shtyrë kohën e fillimit të pagesës së pensionit për një periudhë më të gjatë. Rritja e efikasitetit ekonomik: Një ekonomi më e zhvilluar dhe e qëndrueshme do të sjellë më shumë burime për të mbështetur pensionet e mëdha. Reformat në tregun e punës dhe formalitetin: Ndryshimet në tregun e punës dhe rritja e nivelit të formalitetit mund të rrisin kontributet në skemën e sigurimeve shoqërore dhe të sigurojnë më shumë fonde për pensionet. Këto masa dhe strategji duhet të jenë pjesë e një plane afatgjatë për të garantuar që sistemi pensional të mbetet i qëndrueshëm dhe efektiv për të gjithë qytetarët.
Ndërhyrja në skemën e re, a do të ndikojë edhe në rritjen e punësimit?
Ndërhyrja në skemën e re pensionale mund të ketë ndikim në rritjen e punësimit në Shqipëri në disa mënyra të ndryshme:
1. Stimulimi i tregut të konsumit: Pensionistët me pensione më të larta kanë më shumë mundësi të shpenzojnë, duke krijuar një kërkesë shtesë për produkte dhe shërbime. Kjo mund të çojë në rritje të aktivitetit ekonomik dhe potencialisht, në nevojën për të punësuar më shumë persona për të përballuar kërkesat e tregut.
2. Përmirësimi i standardit të jetesës: Me pensione më të larta, pensionistët mund të kenë më shumë mundësi për të kontribuar në ekonominë lokale duke blerë mallra dhe shërbime, duke krijuar më shumë mundësi punësimi për bizneset vendore.
3. Incentivizimi për ndërmarrjet për të punësuar: Nëse ndryshimet në skemën pensionale përmbajnë stimuj për ndërmarrjet për të punësuar punonjës të rinj ose të rishikojnë rregullat e pensionimit të vjetër, kjo mund të çojë në rritjen e numrit të punonjësve.
4. Ndikimi në tregun e punës: Nëse ndryshimet në skemën pensionale çojnë në uljen e shpenzimeve të bizneseve për kontributet e pensioneve, kjo mund të ndihmojë në rritjen e konkurrencës së tyre dhe në shtrirjen e tyre të aktiviteteve biznesore, duke krijuar mundësi për rritje të punësimit. Megjithatë, ndërhyrjet në skemën pensionale duhet të përcaktohen me kujdes dhe të konsiderohen me kujdes pasqyrat e tyre në ekonominë dhe tregun e punës.
Është e rëndësishme të mbahet parasysh balanca midis mbajtësisë së skemës pensionale dhe ndikimit të saj në qëndrueshmërinë ekonomike dhe sociale në të gjithë vendin.
Si varion masa e pensioneve për të moshuarit në vendin tonë? Si paraqitet situata në krahasim me rajonin?
Skema e sigurimeve shoqërore në Shqipëri është nën presion për shkak të rritjes së shpenzimeve për pensione, pasi mbulon pothuajse të gjithë të moshuarit. Një nga sfidat kryesore është raporti i lartë i përfituesve të pensioneve në raport me popullsinë 65+ në krahasim me vendet e tjera në rajon. Kjo situatë ka përqendruar vëmendjen te nevoja për rregullime dhe masa të reja për të përmirësuar qëndrueshmërinë financiare të skemës së pensioneve. Analizat e fundit kanë treguar se, me gjithë mënyrat e llogaritjes dhe disa kufizimet, Shqipëria renditet më mirë se disa vende të tjera, si Greqia dhe Rumania në aspektin e indeksit të pensionit. Kjo është një shenjë e rëndësishme për performancën e skemës sonë, por nuk do të thotë se nuk ka hapësira për përmirësime.
Si paraqitet skema e sigurimeve shoqërore në vend vitet e fundit?
Sistemi i pensioneve në Shqipëri është një pjesë kritike e strukturës sociale dhe ekonomike të vendit. Pas përfundimit të periudhës së komunizmit dhe fillimit të procesit të tranzicionit në vitet 1990, Shqipëria përjetoi ndryshime të thella në sistemin e pensioneve. Në fillim kishte një sistem pensionesh që bazoheshin kryesisht në punën e plotë të të rinjve gjatë kohës së regjimit komunist. Megjithatë, me kalimin e kohës dhe ndryshimin e strukturës së tregut të punës, ky sistem u përball me sfida të reja dhe u nevojitet rishikim dhe riformulim. Sistemi i pensioneve në Shqipëri ka përmbushur funksionet e tij themelore gjatë tranzicionit, por tani po ballafaqohet me disa probleme të mprehta, që e bëjnë reformimin e tij të domosdoshëm.
Së pari, skema ofron përfitime të ulëta për disa kategori, ndërsa përfitimet vazhdojnë të ulen edhe më shumë nëse nuk bëhen reforma.
Së dyti, skema karakterizohet nga elementë të theksuar padrejtësie, duke lejuar që disa grupe kontribuesish të përfitojnë pensione shumë të larta, ndërsa kontribuojnë më pak. Së treti, skema vuan nga një deficit i lartë financiar që e bën atë të papërballueshme.
Së katërti, ndonëse të gjithë të moshuarit janë të mbuluar, një pjesë e madhe e popullsisë në moshë pune nuk ka siguruar pension për shkak të papunësisë së lartë dhe informalitetit. Kjo ka përkeqësuar raportin mes kontribuuesve dhe përfituesve, duke bërë që shumë të moshuar të mos marrin pension fare në të ardhmen. Në këtë mënyrë, sistemi shqiptar i pensioneve nuk është më në gjendje të barazpeshojë mjaftueshmërinë e përfitimeve me përballueshmërinë e shpenzimeve.
Deficitet në skemën e sigurimeve shoqërore mund të sjellin shqetësime në afat të gjatë, duke kërcënuar qëndrueshmërinë financiare dhe aftësinë për të plotësuar nevojat e popullsisë së pensionuar dhe të punësuar. Është e rëndësishme që qeveria dhe institucionet relevante të ndërmarrin masa për të adresuar çështjet e skemës së sigurimeve shoqërore dhe për të siguruar që ajo të jetë e qëndrueshme dhe efektive në kohën e ardhshme.
Mund të na tregoni ndryshimet qe ka pësuar skema e sigurimeve?
Në Shqipëri, skema e sigurimeve shoqërore ka përjetuar ndryshime të ndryshme në vitet e fundit, veçanërisht nga viti 2014 deri më tani. Disa prej këtyre ndryshimeve janë të rëndësishme në kontekstin e qëndrueshmërisë dhe funksionimit të skemës së pensioneve: Në fillim, është vlerësuar se ka pasur një rritje të moshës minimale për pensionimin, e cila është një masë për të adresuar sfidat e qëndrueshmërisë financiare të skemës së pensioneve. Ndryshimi në moshën minimale të pensionimit ka për qëllim të sigurojë një balancë më të mirë mes kontributorëve dhe përfituesve të skemës. Një tjetër ndryshim ka qenë rritja e nivelit të kontributeve të punonjësve dhe punëdhënësve në skemën e sigurimeve shoqërore. Kjo rritje ka për qëllim të ndihmojë në rritjen e fondeve të nevojshme për të siguruar pensionet e mjaftueshme dhe të qëndrueshme në të ardhmen. Reformat pensionale kanë qenë një pjesë tjetër e përpjekjeve për të përmirësuar skemën e pensioneve në Shqipëri. Këto reforma përfshijnë ndryshime në kritere për të marrë pension dhe në mënyrën se si llogariten pensionet.
Qëllimi i këtyre reformave është të adresojnë sfidat demografike dhe financiare që sistemesh pensionale përballet. Ndryshimet në skemën e pensioneve kanë pasur ndikime të ndryshme në pensionistë. Disa prej tyre kanë përfituar nga rritja e pensioneve, ndërsa të tjerë kanë mundur të ndikohen negativisht nga këto ndryshime. Është e rëndësishme që pasojat dhe ndikimet e këtyre ndryshimeve të monitorohen me kujdes për të siguruar që skema e pensioneve të jetë e drejtë dhe e qëndrueshme për të gjithë qytetarët. Këto ndryshime janë bërë me qëllimin e përmirësimit të qëndrueshmërisë së skemës së pensioneve dhe për të siguruar që ajo të jetë në gjendje të përmbushë nevojat e pensionistëve dhe të gjithë popullsisë së punësuar në të ardhmen.
A do të paguhen komisione për hapjen e llogarisë apo për mirëmbajtjen e saj për pensionistët që do ta marrin pensionin me kartë?
Përdorimi i kartës bankare për shpërndarjen e pensioneve në Shqipëri paraqet një hap të rëndësishëm drejt modernizimit dhe efikasizimit të sistemit pensional. Procesi për ta realizuar këtë qëllim përfshin disa hapa të rëndësishëm. Në fillim, është e rëndësishme që të bëhet regjistrimi i pensionistëve në banka për identifikimin e tyre dhe krijimin e profileve të tyre në banka. Pastaj, bankat mund të fillojnë të lëshojnë kartat bankare për pensionistët, të cilat do të jenë të lidhura me llogarinë bankare të tyre dhe do të mundësojnë marrjen e pensionit nëpërmjet bankomateve ose në banka. Më pas, është e nevojshme të ketë eksplikim dhe trajnim për pensionistët lidhur me përdorimin e kartave bankare dhe procedurat për të marrë pensionin. Siguria dhe mbikëqyrja e kartave bankare janë gjithashtu elemente të rëndësishme për të mbrojtur informacionin dhe paratë e pensionistëve, duke garantuar që kartat bankare të përdoren në mënyrë të rregullt dhe të drejtë. Në fund, është e rëndësishme që qeveria të bëjë marrëveshje me bankat për të lehtësuar shpërndarjen e pensioneve nëpërmjet kartave bankare dhe për të siguruar që ky proces të jetë i qëndrueshëm dhe efikas. Megjithatë, kostot dhe komisionet për hapjen dhe mirëmbajtjen e llogarive bankare për pensionistët mund të ndryshojnë në varësi të politikave të bankave dhe marrëveshjeve qeverisë-bankë. Në përfundim, edhe pse ka rritje të vlerës së pensioneve në Shqipëri, shpërndarja e tyre ende shihet si e padrejtë, duke pasur parasysh koston e jetesës së rritur dhe nevojat e pensionistëve./panorama